Analyse inaugurele rede John F. Kennedy (1961)

In 1961 wist John F. Kennedy een natie in te inspireren met zijn memorabele inaugurele rede. Meer dan vijftig jaar later zijn over heel de wereld nog steeds mensen geïnspireerd door ‘Jack’ Kennedy. Over de inauguratiespeech van de vijfendertigste president van de Verenigde Staten zei naaste medewerker Ted Sorensen later dat ze betekenis heeft voor alle mensen van alle tijden. Een analyse van een juweel van een speech.

Kennedy wilde een korte inaugurele rede die gericht zou zijn op de buitenlandse politiek. Hij wilde dat er een toon uit zou klinken die kenmerkend was voor de nieuwe tijd die zou aanbreken. Iets waarin hij zeker geslaagd is, gezien het krachtige effect tot op de dag van vandaag. Wie kent niet die woorden: ‘Vraag daarom niet, mede-Amerikanen, wat uw land voor u kan doen: vraag wat u voor uw land kunt doen.’ Een klassiek gebruik van de antimetabool, waarbij woorden worden herhaald in een omgekeerde volgorde. De voornaamste schrijver van de speech, Ted Sorensen, schreef in zijn biografie over Kennedy dat deze oproep speciaal bedoeld was voor de jonge Amerikanen. Vervolgens breidde Kennedy de oproep uit naar alle anderen die wereldwijde de toespraken zouden zien, horen of lezen: ‘Medeburgers van de wereld, vraag niet wat Amerika voor u zal doen, maar wat wij samen kunnen doen voor de vrijheid van de mens’.

Eind november 1960 begon de net gekozen president met het verzamelen van ideeën voor de rede (zie het telegram). Bij het schrijven van de toespraak werd Lincolns rede in Gettysburg bestudeerd, evenals alle eerdere inauguratietoespraken. De conclusie van deze studie was dat Lincoln nooit een woord van twee of drie lettergrepen gebruikte als een woord van één lettergreep kon volstaan, en nooit twee of drie woorden gebruikte als één woord voldoende was. Bij het schrijven van de speech werd hier rekening mee gehouden. 

Met name de manier waarop de tekst wordt voorgedragen getuigt van veel kracht. Kennedy spreekt luid en duidelijk, en legt nadruk op zinsdelen waarvan hij wil dat het publiek ze onthoudt. Ook varieert hij in zijn intonatie, en vertraagt en versnelt verschillende keren. Een metafoor wordt door Kennedy meerdere malen gebruikt. Zo zegt hij: ‘Aan alle mensen in hutten en dorpen over de halve wereld, die strijden om de boeien van een massale misère te verbreken, beloven wij hard te zullen werken (…). Nog een mooi voorbeeld van beeldspraak is het wanneer hij spreekt over de nieuwe tijd: ‘De fakkel is overgedragen aan een nieuwe generatie van Amerikanen.’

De klassieke drieslag komt een enkele keer terug: ‘Waarbij de sterken rechtvaardig zijn, de zwakken veilig zijn en de vrede bewaard blijft.’ Kennedy geeft echter meer de voorkeur aan het gebruik van contrast. Een vaak aangehaalde uitspraak waar contrast uit spreekt is: ‘Als een vrije samenleving niet de velen kan helpen die arm zijn, kunnen wij ook niet de weinige redden die rijk zijn.’ Hierbij wordt het parallellisme als stijlfiguur toegepast. Het veelvuldig gebruik van contrast kan ingegeven zijn door de tijdsgeest. Amerika verkeerde in de Koude Oorlog en de president wilde zich profileren als de belichaming van een nieuwe episode in de Amerikaanse geschiedenis. Zo begint zijn toespraak als volgt: ‘Wij vieren vandaag geen partijzege maar een ceremonie van de vrijheid (een antithese), die zowel een einde als een begin symboliseert, die duidt op vernieuwing en van verandering. Kennedy gebruikt ook zinnen die steeds met dezelfde woorden beginnen. Dit is een anafoor en werkt heel sterk om toe te werken naar een climax.

Kennedy toont zijn leiderschap richting het einde van de toespraak: ‘In de lange geschiedenis van de mensheid hebben maar weinig generaties de taak gekregen om de vrijheid te beschermen op het moment dat deze groot gevaar liep. Ik deins niet terug voor die verantwoordelijkheid, ik verwelkom hem.’ Als oorlogsheld had Kennedy vrijheid hoog in het vaandel staan. Vrijheid wereldwijd is dan ook een belangrijk kernthema van de speech. Vooral de wijze waarop Kennedy hierover spreekt duidt op bezieling en vertrouwen. Hij was zich ook duidelijk bewust van het enorme belang van deze toespraak. De verkiezingen had hij maar nipt gewonnen, maar al direct na deze rede steeg de ‘approval rating’ van de kersverse president.

Zijn vrouw Jacqueline Kennedy zei later over haar man: ‘Hij geloofde dat één mens iets kan veranderen in de wereld, en dat ieder mens dat hoorde te proberen.’ JFK wordt sinds zijn tragische dood in 1963 niet alleen herinnerd om wat hij bereikt heeft, maar ook om wat hij begon. De toespraak op die koude dag in januari zal voor altijd een monument blijven in de moderne retorica die zijn gloed tot op de dag van vandaag toont.

Frits Bloemberg

  Een aantal interessante feiten over de speech:

• De toespraak duurde 14 minuten
• Er waren ook 14 onderbrekingen door applaus van het publiek
• Het waren Kennedy’s eerste 1.355 woorden als president
• Eén persoon leek niet enthousiast: Mikhail Menshikov, de ambassadeur van de Soviet Unie. Volgens een reporter zat hij er gelaten bij.
• De president zei de avond voor de toespraak tijdens een gala tegen een journalist die vroeg of het een goede speech was geworden: ‘It’s a smash.’
• Tijdens het schrijfproces zei Kennedy: “Laten we al het binnenlands beleid eruit halen. De toespraak is al te lang.”
• Ongeveer 80 miljoen mensen zagen de toespraak op TV.
• Tot dan toe waren er slechts zes inaugurele toespraken korter dan die van Kennedy in de geschiedenis van de VS.