Spoedcursus Politiek # 17: De formatie

Vrijdag 27 augustus 2010 

De Tweede Kamer komt pas weer bijeen over anderhalve week (7 september), maar de Spoedcursus Politiek is terug van de zomerstop. Politiek-bestuurlijk Nederland heeft niet stilgezeten deze zomer. Een trits aan (in)formateurs passeerde de revue en momenteel wordt de laatste hand gelegd aan een formatieakkoord tussen de VVD, het CDA en de PVV. Formaties zijn vreemde processen die omgeven worden door enige schimmigheid. 

Gebruiken en tradities

Over het formatieproces is niks vastgelegd in de wet. Het bestaat met name uit gebruiken en tradities. Daarmee bestaat er een zekere flexibiliteit, zoals we deze zomer hebben gezien met de verrassende ontwikkelingen tijdens de verkenningsgesprekken. Aan de andere kant is het onduidelijk wat precies de procedures zijn en wat wel en niet geoorloofd is. Van tevoren is niet goed in te schatten hoe een formatieproces zal verlopen, de enige referentie die beschikbaar is is het verleden. Daarom ook spraken verschillende Kamerleden schande van de rol die oud-premier Ruud Lubbers dit keer speelde door de partijen alleen met elkaar te laten spreken. Zo was er geen controle mogelijk via het staatshoofd of de Tweede Kamer.

Sinds 1922 biedt het kabinet op de dag van de verkiezingen zijn ontslag aan bij de Koningin. Op de dag na de verkiezingen zal het staatshoofd advies inwinnen bij de Voorzitters van Eerste en Tweede Kamer, de vice-president van de Raad van State en de fractievoorzitters. 

Hierna wordt een informateur benoemd die vaak de taak krijgt om een verkenning te verrichten. Aangezien er veelal meerdere coalitiemogelijkheden zijn zal de informateur veel overleg voeren met de fractievoorzitters. Zodra er een basis is voor samenwerking met een meerderheidscoalitie zal de informateur of formateur de klus krijgen om een regeerakkoord te vormen. Het is gebruikelijk geworden dat de beoogd premier in de allerlaatste fase als formateur wordt aangesteld om de bewindspersonen bijeen te zoeken. 

Lastige klus

Een regeerakkoord schrijven is vrijwel altijd een lastige klus. Partijen moeten er onderling uit zien te komen én de achterban tevreden houden. De laatste weken is het klassieke voorbeeld uit 1977 vaak genoemd, toen waren er zes informateurs en drie formateurs nodig om uiteindelijk geen kabinet te vormen. Al waren VVD en CDA er daarna heel snel uit samen. Overigens kan een kabinet nog stranden in het zicht van de haven. Er is namelijk altijd een debat in de Tweede Kamer na de beëdiging. Als er dan een motie van wantrouwen komt uit de Tweede Kamer is het proces terug bij af.