De dag voor Koninginnedag en de dag van Hét Huwelijk van het jaar besteden we aandacht aan de relatie tussen het Koningshuis en de politiek. De Koningin heeft namelijk een bijzondere positie in ons staatsbestel. Zo is de regering verantwoordelijk voor het doen en laten van de Koningin. De Koning(in) is namelijk onschendbaar. De discussie over de positie van het Koningshuis is van alle tijde.

Hoe het zit

De Koningin is ons staatshoofd, maar de ongeschreven regel is dat de Koningin zich niet nadrukkelijk met politieke zaken bemoeit. Hier is immers de volksvertegenwoordiging en regering voor. Welke positie het Koningshuis in Nederland inneemt is dan ook voer voor debat: is het meer ceremonieel of dient de Koningin ook het staatsbelang in de gaten te houden? Daarom ook leidde de aanstelling van Ruud Lubbers als informateur vorig jaar tot zoveel discussie: was dit een politieke zet van de Koningin om een rechts kabinet te voorkomen, of koos ze voor ervaring door een ‘staatsman’ aan te stellen?

In onze Grondwet staat veel beschreven over de werking van het Koningshuis. De positie van vorst wordt namelijk “erfelijk vervuld door de wettige opvolgers van Koning Willem I, Prins van Oranje-Nassau.”  Tot de grondwetswijziging van 1983 voerde de “oudste zoon des Konings” automatisch de titel ‘Koning der Nederlanden’ maar na 1983 spreken we van de Prins(es) van Oranje als we het hebben over de troonopvolger. De titel Prins van Oranje moet niet verward worden met de titel Prins(es) van Oranje-Nassau. Die titel is minder exclusief en geldt voor alle leden van het Nederlandse Koninklijk Huis. Over één ding is de Grondwet ook duidelijk: De regering wordt gevormd door de Koning en de ministers.

In de Oude Vergaderzaal van de Tweede Kamer was er een speciale Koninklijke loge. Die is er in de huidige zaal niet meer. Het zou in de Nederlandse politiek exceptioneel zijn als het staatshoofd een vergadering van het parlement als toehoorder bij zou wonen. Wanneer de Koningin gezien zou worden tijdens een debat zou dit direct tot een rel leiden. Want wat heeft de Koningin te zoeken bij een vergadering van de volksvertegenwoordiging? Waarschijnlijk is ze ook nog nooit in de nieuwe Vergaderzaal geweest. In elk geval is ze ééns per jaar aanwezig bij de verenigde zitting van de Staten-Generaal met Prinsjesdag. Ook hangt een schilderij van de Koningin in de Vergaderzaal, een kunstwerk van Sierk Schröder.

Tot slot

Dat de regering verantwoordelijk is voor uitspraken van het staatshoofd leidt soms tot bizarre situaties. Jan Terlouw vertelde eens een anekdote over een congres in het buitenland waar hij zou spreken als minister, samen met Prins Claus. Doordat toespraken van het staatshoofd en de mensen in haar omgeving altijd vooraf goedkeuring behoeven ligt de tekst van tevoren vast. In dit geval had een andere spreker vóór Prins Claus eigenlijk precies hetzelfde gezegd als de Prins zou gaan vertellen. Toch kon Prins Claus niet afwijken van de tekst. Zo gaven twee sprekers ongeveer dezelfde boodschap mee aan het publiek, en zag Terlouw de spagaat waarin de koninklijke familie verkeert voor zijn ogen zichtbaar worden.