Vrijdag 20 april 2012
Het is vandaag 48 jaar geleden dat Nelson Rolihlala Mandela zich voor de rechter verdedigde tegenover de aanklacht van ‘landverraad’. In een toespraak van vier uur zette hij uiteen wat er in zijn ogen mis was in Zuid-Afrika. De idealen uit de toespraak van toen zijn bijna een halve eeuw later nog altijd springlevend.
In de rechtbank legde Nelson Mandela als ‘eerste beklaagde’ uit dat gelijke politieke rechten voor zwarten en blanken de basis vormen voor raciale harmonie. Hij sprak over de armoede in het land, overbevolking in townships en de erbarmelijke werkomstandigheden van de zwarte Zuid-Afrikaan. Hij sprak ronduit over de ongelijkheid die bestond tussen blank en zwart, die bij wet was vastgelegd en waartegen hij met de bevrijdingsbeweging ANC streed.
Wat Mandela die dag deed was ongekend. Hij spuugde het regime beleefd in het gezicht door precies datgene te zeggen dat hem zou veroordelen. Zonder een woord in te slikken gaf hij vol zelfbeheersing uiting aan zijn filosofie en strijd voor het Afrikaanse volk. Het geheel moet een bizar tafereel zijn geweest, iets dat tegenwoordig voor ons nauwelijks nog is voor te stellen. Maar ondertussen strijden, op dit moment, veel minder bekende personen voor vrijheid, democratie en gelijke kansen voor eenieder. En zitten er mensen vast die gedwongen worden om te zwijgen. Vrijwel dagelijks lezen we over de situatie in Syrië, Bahrein of China.
“Ik heb mijn leven gewijd aan deze strijd van het Afrikaanse volk. Ik heb gevochten tegen blanke overheersing en ik heb gevochten tegen zwarte overheersing. Ik heb het ideaal gekoesterd van een democratische en vrije maatschappij waarin alle mensen in harmonie met gelijke kansen samenleven. Het is een ideaal waarvoor ik leef en dat ik hoop ooit gerealiseerd te zien worden.” Terugkijkend kan Mandela tevreden zijn over wat hij heeft bereikt, in Zuid-Afrika en in de wereld. Zeventwintig jaar opsluiting brak hem niet, en zijn strijd werd gewonnen, zoals in zijn verdediging al was aangekondigd. Alles wat hij in 1964 verachtte, werd in Zuid-Afrika verleden tijd. En Mandela zelf werd in plaats van een landverrader, leider van het land.
Het was werkelijk een grootse rede en een nog grotere daad. De woorden die Mandela destijds uitsprak zijn nog springlevend. Ondanks de grote transformatie die in Zuid-Afrika en in de rest van de wereld is gemaakt, blijft het knagen dat we nog niet het ideaal hebben weten te realiseren waar Mandela werkelijk voor streed en waar hij zich nog altijd voor inzet. Een democratische en vrije wereld waarin alle mensen in harmonie en met gelijke kansen samenleven zou binnen handbereik moeten zijn, maar het lukt ons nog niet. We hebben instituties als de Europese Unie, Verenigde Naties en het Internationaal Gerechtshof. We werken steeds meer samen, praten langer met elkaar dan vroeger en de mensenrechten staan op eenzame hoogte. Maar wat Mandela nastreeft is waarschijnlijk te veel voor één mensenleven.
We vergeten ook snel. Mandela sprak in de rechtbank niet om zijn eigen vonnis te voorkomen. Twee weken lang had hij gewerkt aan een toespraak die hem de doodstraf kon bezorgen. Hij sprak om te laten zien dat wij het zijn die invulling moeten geven aan rechtvaardigheid, en we onze ogen niet mogen sluiten voor onrecht. Mandela besloot na vier uur met de volgende zin: “Maar als het nodig is, edelachtbare, is het een ideaal waarvoor ik bereid ben te sterven.” Hiermee wilde hij eigenlijk zeggen: het is niet in mijn handen, maar van iedereen in Zuid-Afrika. 20 april 1964 werd een belangrijk moment in de geschiedenis van de wereld. Laten wij hopen dat échte idealen niet van de aarde zullen verdwijnen, en dat er mensen blijven spreken die beweging brengen in wat rotsvast lijkt te zitten. Dus laten wij hen steunen, die strijden voor wat rest om Mandela’s ideaal werkelijkheid te laten worden. Want naar de vrijheid is nog een lange weg te gaan.
Frits Bloemberg
